WĄŻ
Wąż symbolizuje chaos, pierwotne kosmiczne siły, boskie oddziaływanie, śmierć, nieśmiertelność, samorództwo, energię, materię, ziemię, słońce, wodę, wiatr, głębiny, suszę, zniszczenie, odrodzenie, fallus, duszę ludzką, podświadomość, uzdrowienie, zdrowie, sekrety życia, płodność, seks, zazdrość, przyjemność, perwersję, pieszczoty, ostrożność, lenistwo, wróżbę, proroctwo, świat podziemny zmarłych, zło, upadłego anioła, grzech, podstęp, truciznę, pokusę, niewolę, mądrość, dociekliwość, tajemnicę, dialektykę, logikę, materializm, ukrycie, niespodziankę, głupotę.
Wąż to emblemat lekarzy, czarów, podziemnych bóstw, wyobraża sprawy tajemnicze, niezrozumiałe. W wielu kulturach wąż bywał przedmiotem kultu.
Starożytność
Biblia, Stary Testament
WĄŻ - SYMBOL GRZECHU, ZŁA, SZATANA: Wąż skusił w raju Ewę, aby skosztowała owocu z drzewa wiadomości dobra i zła. Odtąd wąż stał się nieprzyjacielem człowieka: "Położę nieprzyjaźń między tobą i niewiastą, ona zetrze głowę twoją, a ty czyhać będziesz na jej piętę" (Księga Rodzaju).
Mitologia
W mitologii greckiej występuje wiele wężów, m.in. wąż Pyton, syn Gai, którego kult istniał w Delfach. Tego węża zabił Apollo i przywalił głazem Omphalosem (pępkiem świata), a następnie musiał odbyć pokutę i oczyszczenie. Wąż pojawia się w micie o Herkulesie, który, będąc dzieckiem, zadusił w kolebce dwa węże nasłane przez Herę. Wąż związany był z bogiem medycyny i zdrowia Asklepiosem (Eskulapem), który sam był pierwotnie świętym wężem uzdrawiającym. Atrybutem Asklepiosa była laska, wokół której wił się wąż. Atrybutem Hermesa był kaduceusz - laska, na której dwa węże patrzą sobie w oczy. Grecy i Rzymianie uważali, że węże są duchami opiekuńczymi świątyń.
Iliada Homer
WĄŻ - WRÓŻBA: Wąż pożerający ośmioro piskląt i matkę to znak wróżebny Zeusa, że wojna trojańska będzie trwać 10 lat i zakończy się zwycięstwem Greków.
Średniowiecze
W sztuce średniowiecznej wąż jest atrybutem Jana Ewangelisty, św. Cecylii, św. Barbary, św. Filipa, św. Tekli.
Renesans
Boska komedia D. Alighieri
ZAMIANA W WĘŻA - POKUTA: W Piekle Dante spotyka złodziei z Florencji, których karą jest ciągła przemiana z ludzi w węże, w innym miejscu Piekła spostrzega ciała złodziei gryzione przez węże.
Romantyzm
Kordian J. Słowacki
WĄŻ - ZAGROŻENIE PORZĄDKU KOSMICZNEGO: "Świecie! Wąż wieczności łuskami w okrąg ciebie gniecie, zębem zatrutym boki ogryza nieznacznie" (Przygotowanie).
****************************************************
CZASZKA
Czaszka symbolizuje sklepienie niebieskie, śmierć, przypomnienie o śmierci, krótkotrwałość życia, śmiertelność, marność, pobożność, pokutę, Golgotę, Adama, niezniszczalność, wróżbę, niebezpieczeństwo.
W chrześcijaństwie czaszka jest atrybutem świętych: Franciszka z Asyżu, Marii Magdaleny, Hieronima i Romualda (założyciela zakonu Kamedułów). Czaszka, która leży u stóp krzyża Chrystusa, to czaszka praojca Adama. Czaszka to emblemat Golgoty - golgota po aramejsku znaczy "miejsce czaszek". W średniowieczu czaszka stanowiła przypomnienie o śmierci (memento mori).
CZASZKA - ŚMIERĆ: W malarstwie motyw czaszki znalezionej niespodziewanie przez pasterzy pojawia się w temacie Et in Arcadia ego (ja - tj. śmierć - jestem nawet w Arkadii).
CZASZKA - MARNOŚĆ: Często pojawia się w martwych naturach, gdzie symbolizuje vanitas - marność, znikomość rzeczy doczesnych.
CZASZKA - KRÓTKOŚĆ ŻYCIA: W sztukach plastycznych śpiące dziecko, wsparte na czaszce, symbolizuje krótkość życia, przemijanie, nieubłagany upływ czasu.
Średniowiecze
Dzieje Tristana i Izoldy
CZASZKA STRZASKANA, CZASZKA, W KTÓREJ TKWI CZĘŚĆ BRONI - SYMBOL ŚMIERCI W WALCE: W czaszce Morhołta z Irlandii na zawsze utkwiła część miecza Tristana: "Leżał umarły, zaszyty w skórę jelenia, ułomek zaś nieprzyjacielskiego miecza tkwił jeszcze w jego czaszce. Izold Jasnowłosa wydobyła ułomek, aby go zamknąć w szkatule z kości słoniowej, cennej jak relikwiarz".
Barok
Hamlet W. Szekspir
CZASZKA - SYMBOL ZNIKOMOŚCI CZŁOWIEKA, przemijania, zagłady ciała po śmierci: Na cmentarzu, trzymając w ręku czaszkę królewskiego błazna, Hamlet mówi: "Biedny Yoryku! Znałem go, mój Horacy; był to człowiek niewyczerpany w żartach, niezrównanej fantazji, mało tysiąc razy piastował mię na ręku, a teraz - jakże mię jego widok odraża i aż w gardle ściska! Tu wisiały owe wargi, które nie wiem jak często całowałem. Gdzież są teraz twoje drwinki, twoje wyskoki, twoje śpiewki, twoje koncepty, przy których cały stół trząsł się od śmiechu? Nicże z nich nie pozostało na wyszydzenie swych własnych, tak teraz wyszczerzonych zębów?".
Romantyzm
Lilla Weneda J. Słowacki
CZASZKA - DOM, MIESZKANIE; SYMBOL POGAŃSTWA, znak starych czasów, znak przeszłości: W grocie przypominającej czaszkę mieszka w dramacie pustelnik, święty Gwalbert. O swoim mieszkaniu opowiada:
"Miałem łajdaka sługę, skradł mi wszystko,
I spalił czaszkę wielkiego olbrzyma,
Z której ja sobie uczyniłem celę:
Tak w tej czaszce, gdzie niegdyś mieszkały
Bogi Walhalli, teraz się świeciła
Czystość dziewicza, w gwiaździstej koronie;
I odzywała się czysta modlitwa".
Faust J. W. Goethe
CZASZKA - SYMBOL BEZSILNOŚCI CZŁOWIEKA: W swoim monologu Faust stwierdza:
"I cóż mi mówisz, pusta trupa czaszko?
Czy nie, że mózg twój, równy memu, sądził,
Iż ujrzy jasny dzień, a mroku był igraszką
I za prawdą stęskniony, w nocy nędznie błądził?".
Kordian J. Słowacki
CZASZKA - SYMBOL ZEPSUCIA, ROZKŁADU, ZŁA: W rozmowie z Prezesem (scena spiskowa) Podchorąży opowiada o ostatnich latach istnienia Polski:
"Nierządnica i car Katarzyna,
Zabijające oko trzymała nad nami;
Osądziła nas wartych męczeńskiego wieńca,
Wymyśliła męczeństwo... Wziąwszy czaszkę spadłą
Z Burbońskiego tułowu - krwawą i pobladłą,
Wsadziła ją na tułów swego oblubieńca,
I dała nam za króla, króla z trupią głową".
Król mający "trupią głowę" to Stanisław August Poniatowski.
